هزینههای اجتماعی ناشی از ساختارهای غیررقابتی در صنایع تولیدی رویکردی پویا با استفاده از روش کالینگ مولر

مجله علمی- پژوهشی سياستگذاري اقتصادي سال ششم شماره دوازدهم پایيز و زمستان 3131 هزینههای اجتماعی ناشی از ساختارهای غیررقابتی در صنایع تولیدی رویکردی پویا با استفاده از روش کالینگ مولر 1 محمدعلی فیضپور 2 مهدی امامی میبدی چکیده نظام قيمتگذاري از عمدهترین تمایزات ساختار بازارهاي موجوددر هر اقتصاد با ساختار رقابتکامل بوده و مهمترین پيامد آن ميزان رفاه از دسترفتهاي است که به جامعه تحميل میگردد. این موضوع اگر چه در مطالعات متعدد در وضعيتی ایستا مورد توجه قرار گرفته اما این مقاله با رویکردي پویا سعی مینماید با تعدیل روند ساختار صنعت با توجه به رفتارهاي گذشته مسيري را براي کاهش و تعدیل رفاه از دسترفته ارائه نماید. براي تعيين ساختار بازار از روش هرفيندال هيرشمن و براي برآورد رفاهاجتماعی از دسترفته از روش کالينگ مولر استفاده شده و دادههاي این پژوهش از سرشماري کارگاههاي صنعتی مرکز آمار استخراج شده است. نتایج این پژوهش براي 04 صنعت در سطح کدهاي چهار رقمی ISICکه در طول دوره مذکورروندي کاهشی را تجربهنمودهاند محاسبه و نشانداده شده است در صورت داشتن روندي تعدیلی ميزان کل رفاهی که ساليانه میتوانست به جامعه اضافه گردد حدود 52 درصد از کل ارزش توليدات بخش صنعت در سال 3130 است. بر این اساسو با تحقق شرایط رقابت کامل میتوان رفاه اجتماعی جامعه را به شدت افزایش داد. موضوعی که میتواند زمينه تحقق بيشتر عدالت اقتصادي به عنوان یکی از ابعاد عدالت اجتماعی را نيز فراهم نماید. واژگان کلیدی: رفاه اجتماعی ساختارهاي غير رقابتی رویکرد پویا روش کولينگ مولر صنایع توليدي ایران. Keywords:Social Welfare, Non-Competitive Structure, Dynamic Approach, Cowling-Muller Approach, Manufacturing Industries, Iran. JEL Classification:D21, D43, D60, I31, L13. m.a.feizpour@yazd.ac.ir. 3 استادیار گروه اقتصاد دانشگاه یزد )نویسنده مسئول(. 5 دانشجوي دکتري اقتصاد دانشگاه شيراز

331 مجله علمی- پژوهشی سياستگذاري اقتصادي سال ششم شماره دوازدهم پایيز و زمستان 3131 1- مقدمه در ادبيات اقتصادي و خصوصا اقتصاد صنعتی ساختار هر بازار از عمدهترین مباحث تلقی گردیده و ادبيات این حوزه ساختار رقابت کامل را به عنوان الگویی ایدهآل مطرح و ایجاد شرایط براي دستيابی به آن را از مهمترین مسائل اقتصادي قلمداد مینماید. در این ميان و با توجه به عدم امکان تحقق شرایط رقابت کامل دستيابيبهچنين ساختاري عمال غير ممکن بوده و از اینرو تئوريهاي متعددي به بيان ساختارهاي سازگار با واقعيت در طيف گستردهرقابت کامل تا انحصار خالص پرداختهاند. بر این اساس در مطالعات این حوزه همواره ساختارهاي موجود با ساختار رقابت کامل مقایسه گردیده و تمایزات ميان آنها یافتههاي ارزشمندي را ارائه نموده و در این ميان مهمترین تمایز ميان ساختار رقابت کامل با دیگر ساختارها در نظام قيمتگذاري آنان عنوان شده است. در حالیکه در بازاري با ساختار رقابت کامل قيمت برابر با هزینه نهایی است در بازاري با ساختاري غير رقابتی براي هر واحد خرید صورت گرفته قيمت باالتر از هزینه نهایی تعيين میگردد. تخصيص غيربهينه منابع انتقال سود از مصرفکننده به توليدکننده و نهایتا کاهش رفاه مصرفکننده و در نتيجه ميزان رفاه اجتماعی از دست رفته مهمترین پيامدهاي فاصله از ساختار رقابت کامل است. بر این اساس میتوان ميان ساختار بازار و رفاه اجتماعی از دست رفته ارتباطمعنیداري را انتظار داشت به طوريکه با دوري از ساختار رقابت کامل هزینههاي اجتماعی نيز افزایش مییابد. بر این اساس دولتها براي حمایت از حقوق افراد جامعه و کاهش رفاه از دست رفته همواره سعی نمودهاند در سياستها و قوانين ابالغی شرایط را براي ایجاد ساختاري رقابتی و دوري از انحصار فراهم نمایند. به عنوان مثال و در دهه 3334 کميسيون فدرال تجارت آمریکا از طریق دایره ضدتراست برخورد با بنگاههایی که در صورت ادغام ساختار بازار را به سمت انحصار سوق دهد در دستور کار خویش قرار داده است. در ایران نيز اگرچه اصل 00 قانون اساسی زمينه ایجاد انحصار در بخش دولتی و در برخی از صنایع را فراهم نموده اما با ابالغ سياستهاي کلی این اصل از سوي مقام معظم رهبري سعی گردیده تا با تجدیدنظر در رویکرد پيشين و "افزایش رقابتپذیري در اقتصاد ملی" زمينه رشد شتابان اقتصاد از طریق رقابتی نمودن فعاليتهاي اقتصادي محقق گردد. در برنامههاي توسعه نيز این موضوع با فراز و نشيبهایی مورد توجه قرار گرفته است. برنامههاي اول و دوم اگرچه موضوع انحصار و اصالح ساختار فعاليتهاي اقتصادي را کمتر مورد توجه قرار داده اما برنامه سوم توسعه با اختصاص فصلی جداگانه تحت عنوان "تنظيم انحصارات و رقابتی کردن فعاليتهاي اقتصادي" این موضوع را به طور ویژه مورد

عقود اسالمی تعميق مالی و رشد اقتصادي 331 بررسی قرار داده است. مواد 13 و 13 برنامه چهارم توسعه نيز به صراحت موضوع انحصار و تنظيم آن را مورد توجه قرار دادهاند. در برنامه پنجم توسعه نيز ماده 343 با عنوان "تنظيم مناسب بازار افزایش سطح رقابت ارتقاء بهرهوري شبکه توزیع و شفافسازي فرآیند توزیع کاال و خدمات" دولت را مکلف نموده تا اقدامات قانونی را در این زمينه انجام دهد. با این همه بررسی تأثير موارد مذکور در عمل وبه عبارتی این موضوع که تغيير احتمالی در ساختار بازار تا چه اندازه توانسته رفاه از دست رفته جامعه را در طول زمان کاهش دهد موضوعی است که کمتر بدان پرداخته شده است. به عبارتی ساختار صنعت به عنوان متغير کنترل که میتواند مسيري را براي کاهش رفاه از دست رفته به عنوان یک متغير وضعيت در سالهاي آتی ارائه نماید با رویکردي پویا مورد بررسی قرار نگرفته است. بر این اساس این مقاله کوشيده است تا رفاه اجتماعی از دست رفته ناشی از ساختارهاي غير رقابتی نسبت به بازار رقابت کامل در صنایع توليدي ایران را با رویکردي پویا به ساختار صنعت و تعدیل آن در طول زمان مورد بررسی قرار دهد. در این راستا مقاله حاضر پس از مقدمه در بخش دوم به بيان مبانی نظري و پس از آن در بخش سوم به مطالعات صورت گرفته در این حوزه میپردازد. روشهاي محاسبه و برآورد رفاه اجتماعی از دست رفته و بر اساس آن روش انجام این مقاله موضوع بخشهاي چهارم و پنجم را تشکيل میدهد. نتایج تعيين ساختار صنایع توليدي ایران و نيز برآورد رفاه از دست رفته در هر صنعت در بخش ششم مورد بررسی قرار گرفته و نهایتا بخش پایانی به جمعبندي و نتيجهگيري اختصاص یافته است. 2- رفاه از دست رفته و هزینههای اجتماعی آن:مبانی نظری همسو با تئوريهاي اقتصادي در عمل نيز رابطه معنیداري ميان ساختار بازار و عملکرد آن مشاهده شدهاست.با این وجود مهمترین وجه تمایز چنين ساختارهایی در قيمتگذاري به عنوان رفتار و منافع اجتماعی به عنوان عملکرد چنين ساختارهایی نمود یافته است. در ساختار رقابت کامل صورت p بنگاه گيرنده قيمت بوده و قيمت به عنوان متغيري مستقل است. در صورتیکه قيمت بازار به باشد منحنی تقاضاي بنگاه رقابتی به صورت رابطه ) 3 (بيان میشود.

333 مجله علمی- پژوهشی سياستگذاري اقتصادي سال ششم شماره دوازدهم پایيز و زمستان 3131 0 if p > p { any amount if p = p if p < p ) 3( در این ساختار بنگاه براي فروش تمامی محصول توليدي خود الزم است تا در قيمت بازار اقدام نماید و قيمت تعادلی قيمتی است که با مکانيزم عرضه و تقاضاي بازار تعيين میشود. با این وجود عدم تعادل در بازار میتواند کارآیی سيستم رقابتی را با اختالل روبرو نموده و در این ميان زیان رفاهی از مهمترین پيامدهاي آن قلمداد میشود. از دیدگاه تئوریک این موضوع را میتوان از زوایاي گوناگون از جمله با رویکرد رفاه مصرفکننده مورد تحليل قرار داد. در این رویکرد منحنی تقاضاي بازار که به صورت x(p) نشان داده میشود از حداکثرسازي مطلوبيت یک مصرفکننده به عنوان نماینده جامعه کاالي X کاالي مورد نظر که فرم تابع مطلوبيت آن به صورت u(x) + y است به دست میآید. در این بازار خاص و کاالي Y نماینده سایر کاالها است. در نتيجه تابع مطلوبيت ناشی از یک فرم معکوس منحنی تقاضا به صورت رابطه ) 5 (خواهد بود. تابع تقاضاي مستقيم x(p) معکوس ساده این تابع بوده و شرایط مرتبه اول به صورت رابطه )1( است. p = u (x) ) 5( u (x(p)) = p ) 1( را نکته قابل توجه از این تابع مطلوبيت آنکه تابع تقاضا مستقل از درآمد بوده و این موضوع تحليل رفاه ساده میسازد. همانند مصرف میتوان یک بنگاه با تابع هزینه ( C(xرا به عنوان نماینده توليدکنندگان در نظر گرفت. این بدان معنی است که توليد x واحد از محصول نياز به C(x) واحد از کاالي y دارد. همچنين فرض میشود 0 = ( C(0 و > 0 (0) Cبوده و این بدان معنی استشرایط مرتبه اول منحصرا به فرد تعيينکننده حداکثرسازي سود بنگاه میباشد. تابع عرضه سود بنگاه نماینده به صورت (x) p = C بوده و در تعادل سطح توليد کاالي X از حل رابطه )0( به دست خواهد آمد. این رابطه بيانگر آن است که ميزان توليد در سطحی انتخاب میگردد که ميل نهایی به پرداخت براي کاالي X برابر با هزینه نهایی توليد آن باشد. u (x) = C (x) ) 0(

عقود اسالمی تعميق مالی و رشد اقتصادي 333 براي تحليل رفاه و با فرض آنکه براي تعيين سطح توليد به جاي استفاده از مکانيزم بازار از روش حداکثرسازي مطلوبيت استفاده شوداین مسأله به صورت رابطه )2( قابل بيان است. در این رابطه C(x) yبوده = W که با جایگذاري آن در رابطه )2( رابطه )1( حاصل میشود. شرط مرتبه اول نيز در رابطه )1( نشان داده شده است. max u(x) + y ) 2( max u(x) + W C(x) ) 1( du = 0 dx u (x) C (x) = 0 u (x) = C (x) ) 1( مسأله حداکثرسازي رفاه را میتوان به سادگی برابر حداکثرسازي کل مطلوبيت به دست آمده از مصرف دو کاالي X و Y دانست. از آنجاییکه ارزش موجودي اوليه W ثابت است تابع هدف اجتماعی به صورت C(x) ( u(xبوده و از این رو هدف بيشينهسازي فضاي زیرمنحنی تقاضا و باالي منحنی عرضهيا آنچه در ادبيات اقتصادي با عنوان مازاد مصرف کننده شناخته شده میباشد. عوامل متعددي میتواند تعادل در بازارهاي رقابتی را تحت تأثير قرار دهد که در این ميان ماليات و یارانه از مهمترین عوامل است. ماليات ایجاد کننده دو قيمت قيمت تقاضا و قيمت عرضه میباشد. قيمت تقاضا قيمتی است که توسط خریدار در بازار پرداخت میشود و قيمت عرضه نيز قيمتی است که توسط عرضهکننده دریافت میگردد. رابطه ميان این دو قيمت در رابطه )3( نشان داده شده است. این موضوع باعث میشود تا در تعادل بخشی از رفاه و مازاد ممکن براي مصرفکننده حاصل نشود که این ميزان در نمودار ) 3 (با مثلث رفاه از دست رفته 3 قابل سنجش است. p d = p s + t ) 3( با نگاهی دیگر نيز میتوان مسأله رفاه از دست رفته را مورد بررسی قرار داد. با دوري از شرایط رقابتی و اخالل در کارآیی نظام قيمتگذاري بازار بنگاه میتواند با محدود ساختن مقدار محصول سود بيشتري را نسبت به قيمتهاي رقابتی به دست آورد. براي ارائه تحليلی دقيق از چنين وضعيتی الزم 1. Dead Weight Loss Triangle

354 مجله علمی- پژوهشی سياستگذاري اقتصادي سال ششم شماره دوازدهم پایيز و زمستان 3131 است تا اثرات توزیعی چنين ساختارهایی مورد بررسی قرار گيرد. بدین منظور نمودار )5( یک منحنی تقاضاي خطی ساده را براي کاالي توليدشده در یک صنعت با هزینه ثابت نشان میدهد. در شرایط رقابت کامل مقدار توليد برابر با سطح توليد Q بوده و این در حالی است که با دوري از این شرایط Q انتخاب میگردد. کاهش سطح توليد از Q به Q در نمودار )5( اثرات نامناسب توزیعی که در نتيجه ساختارهاي غير رقابتی به وجود میآید را نشان میدهد. مساحت Q AEQ بيانگر کل ارزش منابعی است که با این کاهش توليد بدون استفاده باقی ماندهاند. بنابراین پيامد چنين ساختاري تعطيلی برخی از بنگاههایی است که در بازار رقابتی مشغول فعاليت بودهاند.در نتيجه کاهش توليد مازاد مصرف کننده را کاهش داده و بخشی از این زیان به عنوان سود به توليدکننده اختصاص مییابد. این موضوع به صورت مستطيل BAP P در نمودار )5( نشان داده شده که بيانگر انتقال درآمد از مصرفکننده به بنگاه است. در این نمودار ناحيه BEA زیان مصرفکننده یا رفاه از دست رفته بوده و مهمترین زیان توزیعی ناشی از انحصار قلمداد میگردد. نمودار 1: رفاه از دست رفته ناشی از اعمال مالیات بر بازار رقابتی P P S DWL P D Q

عقود اسالمی تعميق مالی و رشد اقتصادي 353 نمودار 2: اثرات توزیعی و تخصیصی ساختارهای غیر رقابتی P P** B P * A DWL E MC (= AC) D MR Q** Q * Q میتوان اثرات تخصيصی را با بيانی ریاضی و با استفاده از هزینه نهایی ثابت و منحنی تقاضاي با کشش قيمتی ثابت نيز توصيف نمود. براین اساس و با فرض آنکه هزینه نهایی ثابت بنگاه در ساختارهاي غير رقابتی با C نشان داده شود و منحنی تقاضا نيز داراي شکل کشش ثابت و به صورت رابطه )3( باشد که در آن e کشش قيمتی تقاضا و کمتر از 3- است در این بازار قيمت رقابتی و غير رقابتی به ترتيب با رابطههاي )34( و )33( نشان داده میشود. مازاد مصرف کننده متناظر با هر قيمت نيز به صورت رابطه )35( خواهد بود. بنابراین تحت شرایط رقابت کامل و غير رقابتی مازاد مصرفکننده به ترتيب به صورت رابطههاي )31( و )30( است. با تقسيم دو رابطه )31( و )30( رابطه )32( که ميزان کاهش مازاد مصرفکننده در شرایط غير رقابتی را نشان میدهد به دست خواهد آمد. این رابطه نشان میدهد با فاصله گرفتن از ساختار رقابت کامل ميزان رفاه از دست رفته نيز بيشتر خواهد شد. 3 Q = P e P c = C P m = C 1+ 1 e ) 3( ) 34( ) 33(. 3 خواننده عالقهمند میتواند براي مطالعه بيشتر به فصول 34 2 و 35 کتاب تئوري اقتصاد خرد تأليف مس کالل و همکاران )3332( مراجعه نماید.

355 مجله علمی- پژوهشی سياستگذاري اقتصادي سال ششم شماره دوازدهم پایيز و زمستان 3131 CS = Q(P)dP = P e dp P 0 CS c = Ce+1 e+1 ( C 1+ 1 ) e+1 e CS m = e+1 P 0 e+1 P = P e+1 0 0 e+1 = Pe+1 ) 35( ) 31( ) 30( CS m = ( 1 ) e+1 ) 32( CS c 1+ 1 e 3- رفاه از دست رفته و هزینههای اجتماعی آن:پیشینه پژوهش رفاه از دست رفته و هزینههاي اجتماعی ناشی از آن در بازارهاي غير رقابتی در پژوهشهاي متعددي مورد بررسی قرار گرفته و این مطالعات رابطه مثبت ميان فاصله بازار از ساختار رقابت کامل با هزینههاي اجتماعی آن را مورد تأیيد قرار دادهاند. با این وجود اگر چه تأکيد این مقاله بررسی رفاه از دست رفته و ارتباط آن با ساختارهاي پویا است اما در ابتدا مروري بر مطالعات صورت گرفته در زمينه رفاه از دست رفته و پس از آن پژوهشهایی که موضوع پویایی در ساختار صنعت را مدنظر قرار دادهاند مورد توجه قرار گرفته است. اگر چه )3313( ایده اوليهاي را براي برآورد رفاه از دست رفته ارائه نمود اماهاربرگر 5 هاتلينگ 3 )3320( در مطالعه خود تحت عنوان "انحصار و تخصيص منابع" با استفاده از این ایده موضوع رفاه از دست رفته را به صورت عملياتی مورد محاسبه قرار داد و از اینرو میتوان این مطالعه را به عنوان اولين مطالعه عملی در حوزه تأثير انحصار بر تخصيص بهينه منابع و نيز رفاه از دست رفته ناشی از آن قلمداد نمود. هاربرگر با تمرکز بر روي صنایع توليدي آمریکا طی سالهاي 3350-53 هزینه رفاه از دست رفته که بر اساس روش هاتلينگ در سال 3313 به دست آمده را براي 11 صنعت آمریکا محاسبه نموده است. اولين نتيجه به دست آمده آن است که نزدیک به 224 ميليون دالر سود از طریق انتقال منابع از صنایع با سود اندک به صنایع با سود باال قابل دستيابی است. هزینه رفاه از دست رفته در طی دوره زمانی مورد بررسی نيز حدود 51/2 ميليون دالر میباشد. وي در پایان چنين نتيجهگيري میکند که تأثير انحصار بر رفاه از دست رفته به اندازه تأثير آن بر تخصيص منابع جدي نيست به طوري که هزینههاي رفاه تنها حدود 4/3 درصد از GDP آمریکا میباشد. 1.Hotelling (1938) 2. Harberger(1954)

عقود اسالمی تعميق مالی و رشد اقتصادي 351 پس از مطالعه هاربرگر اقتصاددانان متعددي مانند 1 )3314( 5 و ورسستر )3314( 3 شرر شوارتزمن )3311( تخمين اندک هزینههاي اجتماعی ناشی از انحصار هاربرگر را مورد تأیيد قرار دادهاند. با )3311( انجام گرفته است نيز با پيروي از کار این وجود مطالعه دیگري که توسط کامرشن 0 هاربرگر به محاسبه هزینههاي اجتماعی ناشی از انحصار پرداخته با این تفاوت که کشش تقاضا را متناسب با رفتار انحصاري قيمتگذاري در صنعت فرض نموده است. او نشان داده است که هزینههاي اجتماعی بيش از 1 درصد از توليد ناخالص ملی است. پوزنر )3312( مجددا از روش هاربرگر استفاده نموده و نشان داده است که مسأله اصلی در مورد هزینههاي اجتماعی ناشی از تنظيم قوانين و مقرارت است و در این زمينه قدرت بازارهاي خصوصی نقشی ندارد. اگرچه بيشتر مطالعات بيان شده روش مورد استفاده توسط هاربرگر را مورد تأیيد قرار دادهاند اما مطالعات متعددي نيز به نقد آن )3311( را میتوان از پرداخته و در این ميان مطالعه برگسون 2 عمدهترین آنها محسوب نمود. اولين انتقاد برگسون بر تعادل جزئی است که توسط هاربرگر مورد استفاده قرار گرفته و پيشنهاد مینماید که به جاي آن از تعادل عمومی استفاده گردد. مطالعه "هزینههاي اجتماعی و قدرت انحصار" که در سال 3331 توسط کولينگ و مولر نگاشته شده است را میتوان از مهمترین مطالعات این حوزه پس از مطالعه هاربرگر دانست. این مقاله داراي رویکردي انتقادي به روش هاربرگر است با این تفاوت که این مقاله نسبت به مطالعات انتقادي دیگر رویکرد نوینی را در محاسبات خود وارد نموده است. آنها معتقدند هزینههاي اجتماعی انحصار عالوه بر مثلث رفاه از دست رفته شامل هزینههاي کسب و حفظ قدرت انحصار نيز میباشد. تفاوت عمده دیگري که این مقاله با مقاله هاربرگر دارد آن است که به جاي محاسبه رفاه از دست رفته بر اساس صنعت این موضوع در سطح بنگاه مورد محاسبه قرار گرفته است. کولينگ و مولر نشان دادهاندرفاه از دست رفته بر اساس روش آنها بسيار بيشتر از روش هاربرگر است. این تخمين در 110 بنگاه بزرگ صنایع توليدي آمریکا طی دوره 3311-1 ساليانه معادل 32 بيليون دالر بوده که این ميزان حدود 31 درصد از توليد ناخالص بنگاهها میباشد. هزینههاي 1. Schwartzman (1960) 2. Scherer (1970) 3. Worcester (1973) 4. Kamerschen(1966) 5. Bergson (1973)

350 مجله علمی- پژوهشی سياستگذاري اقتصادي سال ششم شماره دوازدهم پایيز و زمستان 3131 اجتماعی انحصار در 341 بنگاه برتر صنعتی انگلستان طی سال 3313-3 بالغ بر 133 ميليون پوند بوده که این ميزان بيش از 1 درصد توليد ناخالص بنگاهها است. مسان و شنان ) 3330 (در مطالعه "هزینههاي اجتماعی انحصار و ارزش رقابت" نشان دادهاند که در یک نمونه 11 تایی از صنایع توليدي آمریکا رفاه اجتماعی واقعی از دست رفته حدود 5/3 درصد از ارزش فروش این صنایع است. عوامل مؤثر بر رفاه از دست رفته ناشی از ایجاد انحصار نيز موضوع مطالعات متعددي است. در این ميان مطالعه )3333( نشان داده است که رفاه از دست رفته ناشی از انحصار در کل بویان و لوپز 3 صنایع مواد غذایی و تنباکو در آمریکا بيش از 2 درصد کل فروش این سال است. از حيث عوامل مؤثر هزینههاي تحقيق و توسعه و نفوذ واردات تأثير منفی بر رفاه از دست رفته داشته است این در حالی است که عواملی چون صرفههاي ناشی از مقياس تمرکز در صنعت سهم محصوالت مصرفکننده و شدت ادغام رابطه مثبتی با رفاه از دست رفته دارد. در ایران تنها در مطالعات اندکی رفاه از دست رفته ناشی از ساختارهاي غير رقابتی در صنایع توليدي مورد توجه قرار گرفته است. خدادادکاشی )3134( به محاسبه رفاه از دست رفته طی سالهاي 3113 3114 و 3115 با استفاده از دو روش هاربرگر و کولينگ مولر پرداخته و به این نتيجه رسيده است که اگرچه روند رفاه از دست رفته طی سه سال مورد بررسی با هر دو روش روندي کاهشی است اما تفاوت قابل مالحظهاي بين این دو روش وجود داشته است. هزینههاي اجتماعی ناشی از انحصار با استفاده از روش هاربرگر در سال 3114 حدود 5 درصد از فروش بوده که این ميزان در همان سال بر حسب روش کولينگ مولر بيش از 34 درصد تخمين زده شده است. شهبازي و همکاران )3133( در مطالعه "رفاه از دست رفته ناشی از وجود انحصار در صنعت توليد شير ایران" به برآورد تابع تقاضاي شير و رفاه از دست رفته ناشی از انحصاراین صنعت در 31 استان طی سالهاي 3134 تا 3130 پرداختهاند. نتایج این مقاله بيانگر افزایشرفاه از دست رفتهاز سال 3134 تا 3135 و کاهش آن تا سال 3130 است. برآورد هزینه رفاهی ناشی از انحصار در صنایع غير توليدي نيز مورد توجه قرار گرفته است. در صنعت بيمه شهيکیتاشو فيوضی اختياري )3133( پس از تعيين ساختار این صنعت با استفاده از شاخص نرخ تمرکز به برآورد رفاه اجتماعی از دست رفته با استفاده از شاخصهاي هاربرگر پوزنر و کولينگ مولر پرداختهاند. این مطالعه نشان داده است که ساختار بازار بيمه ایران انحصار مؤثر بوده و بر این اساس و با توجه به شاخص هاربرگر حدود 34 درصد 1. Bhuyan. and Lopez (1998)

عقود اسالمی تعميق مالی و رشد اقتصادي 352 از فروش این صنعت رفاه از دست رفته است. این ميزان بر حسب روش پوزنر حدود 50 درصد و با روش کولينگ مولر کمتر از 0 درصد برآورد شده است. رویکرد بهينهسازي ساختار صنعت و پویاییهاي آن نيز از موضوعاتی است که توجه محققان این حوزه را به خود اختصاص داده است. "ساختارهاي پویا ناشی از درجه عقالنيت مصرفکننده" عنوان مقالهاي است که توسط یاناگيتا و اونوزاکی در سال 5443 به بررسی سهم پویاي بازار در تعامل پرداخته است. هدف اصلی این مقاله بررسی تکامل زمانی ساختار بازار مصرفکننده و بنگاه عقالیی 3 به منظور درک این موضوع است که چگونه از رقابت ميان بنگاهها ساختارهاي انحصاري و انحصار چندجانبه شکل میگيرد یاناگيتا و اونوزاکی به بررسی رفتار مصرفکننده رفتار بنگاه حالتهاي مختلف تعادل در بازار )مانند تعادل کورنو تعادل رقابت کامل و تعادل نئوکالسيکها( پرداخته ونتایج شبيهسازي آنان نشان داده است که ساختار بازار داراي سه فاز سهم یکنواخت انحصار چندجانبه و انحصار است که این نيز به مصرفکننده عقالیی بستگی دارد. در حالیکه در فاز انحصار چندجانبه توزیع سهم بنگاهها از قانون زیپف و توزیع نرخ رشد بنگاهها از قانون گيبرا پيروي میکند این فاز از حيث مطلوبيت نيز بهترین حالت بازار است. با این وجود رقابت شدید بر روي متوسط عقالنيت مصرفکنندگان سود حداقلی را براي بنگاهها به ارمغان میآورد. رویکرد بهينه نمودن ساختار صنعت موضوعی است که در مطالعه ژیگين و همکاران مورد بررسی قرار گرفته است. مدل مورد استفاده در این مقاله به دنبال اهداف حداقل نمودن آالیندگی صنایع حداکثر نمودن توليد ناخالص صنایع و قيودي نظير مصرف آب صنعتی کاهش آب آلوده و رفتارهاي سرمایهگذاري در کاهش آالیندگی است. در این مقاله براي توسعه شهر ژیانگ سه سناریو براي بهبود تکنولوژي و افزایش ظرفيتهاي محيطی در سه مقطع 5454 5434 و 5414 ارائه گردیده و در هر سناریو براي کاهش آالیندگی و مصرف آب الزم است تا ساختار صنایع تعدیل گردد. با چنين تعدیلی توليد ناخالص صنایع با هر سناریو و در سه مقطع مورد بررسی بين 3 تا 25 درصد بيشتر خواهد شد. ميزان کاهش آب صنعتی مصرفی آالیندههاي COD و NHبه N-3 ترتيب 12-1 34-24 و 35-11 درصد خواهد بود. در مجموع این نویسندگان نشان دادهاند تعدیل ساختار صنایع نقش کليدي را در کاهش مصرف آب و آالیندههاي صنعتی ایفا مینماید.. 3 بنگاه عقالیی بنگاهی است که بدون شناخت از شکل منحنی تقاضا با اصالح قيمت و توليد به دنبال حداکثر سود بلندمدت است.

351 مجله علمی- پژوهشی سياستگذاري اقتصادي سال ششم شماره دوازدهم پایيز و زمستان 3131 یانلينگ و مين در مطالعه "بهينهیابی ساختار صنعت زغال سنگ با روش "AHP-FCE مسأله اساسی پيشروي توسعه پایدار صنعت زغال سنگ را بهينهسازي ساختار صنعتی آن میدانند. این مقاله بر اساس تئوريهاي اقتصاد صنعتی و این واقعيت که صنعت زغال سنگ صنعتی با مقياس بزرگ است رویکرد نوینی را در مطالعه ساختار صنعت استفاده نموده و براي تعيين ترتيب اولویت در این صنعت از مدل ارزیابی جامع فازي بر اساس فرایند تحليل سلسله مراتبی استفاده نموده است. این مطالعه روشهایی را نيز براي تعدیل ساختار این صنعت ارائه مینماید. در مطالعه دیگر با عنوان "صرفههاي ناشی از مقياس پویاییهاي ساختار صنعت و توزیع اندازه بنگاه" فان و همکاران به بررسی تأثير افزایش صرفههاي ناشی از مقياس بر پویایی ساختار بازار پرداختهاند. در این مقاله تکامل و تعدیل ساختار بازار و رفتارهاي ناشی از شوکهاي تکنولوژیکی مورد بحث قرار گرفته است. فان و همکاران در این مطالعه همراه با تنوع تقاضا و استراتژيهاي رشد تطبيقی بنگاه مدل تعميمیافتهاي براي قدرت توزیع اندازه بنگاه ارائه نمودهاند. نتایج این مطالعه نشاندهنده آن است که سه عامل عمده پویاییهاي رقابت و اریب توزیع اندازه بنگاهها را تعيين میکند. مکانيزم خود تقویت کردن استراتژي رشد تطبيقی و تنوع تقاضا یا گستردگی ناهمگون در قابليتهاي تکنولوژیکی مختلف در بنگاهها این سه عامل عمده را تشکيل میدهد. در مجموع مطالعات صورت گرفته در حوزه ساختار صنعت و رفاه از دست رفته ناشی از آن بر این موضوع تأکيد نمودهاند که با فاصله گرفتن بازار از ساختارهاي رقابتی رفاه از دست رفتهاي به جامعه تحميل خواهد شد. عالوه بر آن این مطالعات نشان دادهاند که پویایی ساختار صنعت و تعدیل آن در طول زمان میتواند تأثير مثبتی بر عملکرد بنگاهها صنعت و در نتيجه بازار داشته باشد. بر این اساس رویکردي پویا به ساختار صنعت که هزینههاي اجتماعی و رفاه از دست رفته از آن ناشی میشود میتواند یافتههاي سياستی ارزشمندي را در جهت افزایش رفاه جامعه ارائه نماید. 4- روشهای تعیین ساختار صنعت و رفاه از دست رفته الف( روشهای تعیین ساختار صنعت براي تعيين ساختار صنعت روشهاي متعددي نظير نرخ تمرکزn بنگاه معيار هرفيندال هيرشمن و روش آنتروپی وجود دارد. با این وجود )3333( 3 معيار هرفيندال هيرشمن و همسو باکالينگ-مولر مطابق با رابطه )31( براي تعيين ساختار صنعت در این مقاله استفاده شده است. در این رابطه nتعداد 1. Cowling and Mueller (1981)

عقود اسالمی تعميق مالی و رشد اقتصادي 351 بنگاهها و S i سهم بنگاه iام از کل اشتغال توليد و یا ارزشافزوده صنعت است. HHI کوچکتر از 3444 نمایانگر ساختار بازار رقابت کامل در دامنه 3444 تا 3344 نمایانگر ساختار بازار رقابت انحصاري و HHI بزرگتر از 3344 نمایانگر بازاري با ساختار انحصار چند جانبه است. الزم به یادآوري است که این مطالعه از معيار ارزشافزوده براي محاسبه HHI استفاده نموده است. n 2 HHI = S i i=1 ) 31( ب( روشهای محاسبه رفاه از دست رفته تخمين رفاه از دست رفته نخستين بار توسط هاربرگر در سال 3320 بر اساس ایده هاتلينگ )3313( انجام گرفت. پس از آن و با توجه به نقدهاي این روش کالينگ و مولر در سال 3313 هزینههاي اجتماعی انحصار را به دو بخش مثلث رفاه از دست رفته هزینه کسب و حفظ قدرت انحصاري تفکيک نمودند. با حذف کشش واحد تابع تقاضا فرض شده در روش هاربرگر و تخمين آن از این حقيقت که حداکثر کردن سود بنگاه شرایط ارائه شده در رابطه )31( را P MC برآورده میکند استفاده نمودهاند. با توجه به فرمول حاشيه سود 3 یعنی d میتوان P رابطه )31( را به صورت رابطه )33( بازنویسی کرد. بنابراین با استفاده از محاسبه حاشيه سود میتوان به کشش قيمتی تقاضا در صنعت دست یافت. با جایگذاري رابطه )33( 1 2 در رابطه * Q DWL d P * که توسط هاربرگر معرفی شده است محاسبه هزینه اجتماعی انحصار 2 به صورت رابطه )33( خواهد بود. با جایگذاري فرمول حاشيه سود رابطه نهایی به صورت رابطه )54( است.این رابطه بيانگر آن است که رفاه از دست رفته ناشی از انحصار در یک صنعت نصف سود اقتصادي است که توسط بنگاههاي آن صنعت به دست میآید. P * P * MC 1 d )31( )33( 1. Price Cost Margin (PCM)

353 مجله علمی- پژوهشی سياستگذاري اقتصادي سال ششم شماره دوازدهم پایيز و زمستان 3131 1 1 2 1 DWL d P* Q* dp* Q* )33( 2 d 2 1 P* MC 1 1 DWL P* Q* ( P* MC ) Q* * )54( 2 P 2 2 از آنجاییکه به اعتقاد کولينگ و مولر هزینه اجتماعی انحصار شامل مثلث رفاه هزینههاي کسب و حفظ قدرت انحصار است و این نيز با استفاده از هزینه تبليغات اضافی که توسط انحصارگر انجام میشود به دست میآید میتوان شاخص جدیدي را براي محاسبه رفاه از دست رفته به صورت رابطه) 53 (ارائه نمود. در صورتی که هزینه تبليغات به عنوان بخشی از هزینههاي اجتماعی مدنظر قرار گيرد رابطه )53( به صورت رابطه )55( در آمده که سومين شاخص مورد نظر کولينگ و مولر است. W i = π i+a i 2 W i = A + π i+a i 2 ) 53( ) 55( با این همه روابط مذکوررفاه از دست رفته را به صورتی ایستا محاسبه نموده و به طور غيرمستقيم آن را با ساختار صنعت مرتبط میداند. با این وجود و با رویکردي پویا این مقاله از مدل کالينگ و مولر )3333( معرفی شده با رابطه )51( استفاده نموده است. در این رابطه π سود بنگاه و H شاخص تمرکز هرفيندال-هيرشمن است. DDWL = πh/2 ) 51( در دیگرمطالعات این حوزه روشهاي متفاوتی براي محاسبه رفاه از دست رفته در ساختارهاي غير رقابتی معرفی گردیده است. به عنوان مثال پوزنر )3312( هزینههاي اجتماعی انحصار را منحصر به مثلث رفاه نمیداند بلکه هزینه فرصت نگهداري از منابع براي کسب و حفظ قدرت انحصاري را نيز بخشی از آن قلمداد مینماید. وي معتقد است کسب قدرت انحصاري تا جایی صورت میگيرد که هزینه کسب انحصار برابر با منفعت انتظاري آن شود )خدادادکاشی 3134(. مدلی که وي براي محاسبه هزینه اجتماعی انحصار پيشنهاد مینماید به صورت رابطه )50( است که در آن C هزینه اجتماعی انحصار ميزان اخالل قيمتی است ( P M(. = P M درآمد رقابتی و R c C = R c (M 1 2 εm2 ) ) 50(

عقود اسالمی تعميق مالی و رشد اقتصادي 353 مسان و شنان )3330( براي محاسبه رفاه از دست رفته روشی متفاوت از هاربرگر را به کار گرفتهاند که در آن دو وضعيت واقعی و فرضی بازار که در آن بنگاهها با تبانی سعی در حداکثر نمودن سود خود دارند بررسی شده است. آنان براي اینکار از نظریه قيمتگذاري حدي پویا استفاده نموده)خدادادکاشی 3134 ( و با تخمين هزینههاي اجتماعی واقعی ناشی از ساختارهاي موجود و هزینههاي اجتماعی مورد انتظار از انحصار در صورت عدم وجود رقابت و سپس تفاوت ميان این دو به تعيين ارزش رقابت در بازارهاي موجود پرداختهاند. براي این منظور و در ابتدا کشش منحنی تقاضا و نيز حاشيه سود با استفاده از تخمين روابط )52( و )51( محاسبه گردیده که E t سهم تجمعی بازار وروديهاي صنعت در زمان t α C 1 t t حاشيه سود واقعی در صنعت در زمان 1 PCM 1 t نرخ تمرکز چهار بنگاه صنعت در زمان 1 t G 1 t رشد صنعت در زمان 1 t B s صرفههاي ناشی از مقياس به عنوان مانع ورود در هر صنعت B k هزینه سرمایه ورود بنگاههاي جدید در هر صنعت و B α هزینه سرمایه در هر صنعت است. کشش انحصار yنيز m به صورت رابطه )51( محاسبه گردیده است. آنان براي محاسبه رفاه از دست رفته در شرایط واقعی و انحصار از روابط )53( و )53( استفاده نمودهاند. در این روابط انحصار P a و انحصاري است. W a رفاه از دست رفته واقعی W m رفاه از دست رفته در شرایط Q a قيمت و مقدار واقعی P c و Q c قيمت و مقدار رقابتی P m و Q m قيمت و مقدار PCM t 1 α = PCMα (G t 1, B s, B k, B α, C t 1 ) ) 52 ( E t = E(PCM α, G t 1 t 1, B s, B k ) ) 51 ( y m = 1 = 1/PCM [ P m m Pm ] m ) 51( W a = (P a P c )(Q c Q a )/2 ) 53( W m = (P m P c )(Q c Q m )/2 ) 53( عالوهبر آن پترسن و کانر )3332( بر اساس الگوي "ساختار رفتار عملکرد" برراي محاسربه رفراه از دست رفته رابطه )14( را پيشنهاد نموده که در آن IOS شاخص هزینره حمرل و نقرل εکشرش خرود قيمتی تقاضا و PCM حاشيه سود است )شهبازي و همکاران 3133(.

ذ 314 مجله علمی- پژوهشی سياستگذاري اقتصادي سال ششم شماره دوازدهم پایيز و زمستان 3131 DWL = 1 2 (IOS ε PCM) ) 14 ( 5- دادهها و روش انجام پژوهش تقریبا از زمان هاربرگر ) 3320 (تمامی مطالعات بر اهميت موضوع هزینههاي آن و شناسایی عوامل مؤثر و راههاي کاهش ساختارهاي غير رقابتی تأکيد نمودهاند. با این وجود روشهاي محاسبه متفاوت در این مطالعات نتایج متفاوتی را نيز به دست داده و این موضوع بيانگر اهميت انتخاب روش محاسبه رفاه از دست رفته است. اما موضوع قابل توجه دیگر در اکثر این مطالعات آن است که موضوع رفاه از دست رفته به صورت ایستا مورد تجزیه و تحليل قرار گرفته و در کمتر مطالعهاي راهکاري براي کاهش این هزینهها ارائه شده است. این مقاله میکوشد با رویکردي پویا به تعدیل ساختار صنعت راهکار کاهش هزینههاي اجتماعی چنين ساختارهایی را ارائه نماید. دادههاي این مقاله از سرشماري کارگاههاي صنعتی با ده نفر کارکن و بيشتر مرکز آمار ایران گردآوري شده است. اگر چه این دادهها در سطح کدهاي دو سه و چهار رقمی ISIC طبقهبندي شده اما از آنجاییکه تحليل در سطح کدهاي چهاررقمی به دليل همگنی دادهها از دقت بيشتریبرخوردار است تخمينهاي این مطالعه نيز در این سطح صورت گرفته است. قلمرو زمانی این مطالعه نيز سالهاي 3110 تا 3130 بوده و تا زمان تدوین این پژوهش تنها امکان دستيابی به دادههاي خرد تا سال 3130 مقدور بوده است. براي تخمين رفاه از دست رفته نيز از متغيرهاي مزد و حقوق و سایر پرداختیهاي ساالنه ارزش مواد اوليه ارزش توليدات ارزش افزوده و هزینه تبليغات به تفکيک بنگاهاستفاده شده است. براي محاسبه رفاه از دست رفته در صنایع توليدي با استفاده از روش کالينگ 4 مولر به دو پارامتر سود )π( و هزینه تبليغات )A( نياز است. از آنجا که ميزان سود به صورت مستقيم در دسترس نمیباشد بنابراین الزم است تا از متغير جایگزین براي محاسبه آن استفاده گردد. در ادبيات اقتصادي مهمترین جایگزین ارائه شده براي تعيين سود متغير حاشيه سود )PCM( است که این نيز در رابطه )13( نشان داده شده است )دیکسون 5442(. مزد و حقوق پرداختی ساالنه ارزش افزوده ارزش ستاندهها PCM = ) 13(

عقود اسالمی تعميق مالی و رشد اقتصادي 313 A j براي ارائه رویکردي پویا به ساختار صنعت و تعدیل حرکت آن در طول زمان بر اساس روند گذشته روشهاي متعددي ارائه گردیده و روش ميانگين متحرک از کاربرديترین این روشها است. این روش در رابطه )15( نشان داده شده است. در این رابطه N تعداد دورهها یا سالهاي مورد بررسی ا رزش واقعی متغير در زمان j و Fارزش j پيشبينی متغير مورد نظر در زمان j میباشد. F j = 1 N N j=1 A j ) 15( 6- یافتهها در طبقهبندي فعاليتهاي صنعتی صنایع توليدي ایران در سطح کدهاي چهار رقمی به 313 صنعت تقسيمبندي و براي تعيين ساختار صنایع منتخب نيز در این مقاله از روش هرفيندال هيرشمن استفادهشدهاست. این محاسبات در سه مقطع 3113 3110 و 3130 )سال نخستين برنامههاي دوم سوم و چهارم توسعه( و صرفا براي آن دسته از صنایعی که در این سه مقطع حداقل 31 بنگاه را در خود جاي دادهاند 3 محاسبه شده است. نتایج حاصلهنشان داده است که صنایع توليدي ایران طيف گستردهاي از ساختارهاي متنوع و در دامنه رقابت کامل تا انحصار خالص را دارا بودهاند. 5 از آنجاییکه رابطه مثبتی ميان ساختار صنعت و ميزان رفاه از دست رفته ناشی از آن وجود دارد بنابراین کاهش تمرکز و حرکت به سمت رقابت میتواند هزینههاي اجتماعی ساختارهاي غير رقابتی را در طول زمان کاهش دهد. با این وجود چنين رویکرد پویایی تنها در مورد صنایعی مصداق خواهد داشت که در مقاطع مورد بررسيحرکت به سمت رقابت را -اگرچه با نوساناتی در طول دوره- در ساختار خود تجربه نموده باشند. بر این اساس از 313 صنعت مورد بررسی تنها 04 صنعت داراي چنين ویژگی بوده و مبناي محاسبات بعدي قرار گرفتهاند. براي تحليل پویا و در ابتدا با استفاده از روش ميانگين متحرک روند ساختار صنایع منتخب در طول 33 سال مورد بررسی تعدیل و سپس با توجه به متوسط کاهش روند تعدیلی در طی دوره ميزان کاهش تمرکز و نيز زمان دستيابی به دامنه رقابتی پيشبينی شده است. در ادامه با استفاده از رابطه. 3 در ادبيات اقتصاد صنعتی اصوال CR16 مبناي مقایسه باالترین تعداد بنگاه در محاسبه نرخ تمرکز است.. 5 الزم به یادآوري است به دليل گستردگی صنایع )313 کد چهار رقمی( و محدودیت فضاي اختصاصی به هر مقاله از ارائه نتایج این بخش خودداري گردیده است. خواننده عالقهمند میتواند با مکاتبه با نویسندگان این نتایج را مشاهده نماید.

315 مجله علمی- پژوهشی سياستگذاري اقتصادي سال ششم شماره دوازدهم پایيز و زمستان 3131 )14( این ميزان بر اساس مقادیر ساختار صنعت در حالت واقعی و پيشبينی محاسبه گردیده و مجموع اختالف آنان به عنوان ميزان رفاهی که در صورت تعدیل ساختار و حرکت به سمت رقابت میتوانست به رفاه جامعه اضافه گردد قلمداد شده است. جدول )3( نتایج نهایی برآورد ميزان رفاه از دست رفته و همچنين ميزان افزایش رفاه اجتماعی که در صورت تعدیل ساختار صنعت و قرار گرفتن در دامنه ساختار رقابت ایجاد میشود را به تصویر میکشد. نمودارهاي )1( نيز چند نمونه از نحوه تعدیل ساختار صنعت بر اساس روند گذشته را نشان میدهد. به عنوان مثال ردیف چهارم جدول )3( بيانگر آن است که صنعت 3215 )توليدنشاستهوفرآوردههاینشاستهاي( در صورتی که روند تعدیلی خود را در 33 سال گذشته )3110-30( ادامه دهد پس از گذشت 35 سال میتواند به دامنه رقابت کامل وارد گردد. الزمه این تعدیل نيز کاهش 314 واحدي ساليانه در شاخص HHIاست. در صورتی که این صنعت در 33 سال مورد بررسی ساختار خود را با روند تعدیلی صرفا کاهشی )به جاي نوسانی( مواجه میساخت قادر بود تا ميزان رفاه جامعه را حدود 324155 ميليون ریال افزایش دهد. با این وجود اگر این صنعت بتواند به روند تعدیلی خود در 35 سال آینده ادامه دهد میتواند ساليانه به ميزان 04 درصد از زیانهاي ناشی از ساختارهاي غير رقابتی بکاهد. جدول )1(: زمان رسیدن به دامنه رقابت میزان کاهش تمرکز رفاه عایدی به جامعه و درصد کاهش رفاه سالیانه * میزانکاهش HHI گروه فعالیت کد صنعت زمانرسیدن به دامنه رقابت افزایش رفاهاجتماعی )میلیون ریال( %کاهش رفاهسالیانه 65 36 40 41 31 12 20 14 626191 1440176 324155 19779 852293 239246 95282 153539 58 46 168 30 47 17 262 3 1 4 12 3 8 30 13 24 1515 1520 1532 1545 1546 1555 1556 1711 مواد غذایی و آشياميدنی نساجی 14 76609 28 26 2021 چوب 45 582852 53 4 2102 کاغذ 41 99 43 28 29 16 7 17 2259166 3123343 55012 13581987 3599637 5797859 15657798 286983 273 306 573 120 129 142 67 83 4 1 4 8 6 18 47 21 2211 2212 2219 2320 2411 2412 2413 2421 چاپ و نشر شيميایی

عقود اسالمی تعميق مالی و رشد اقتصادي 311 میزانکاهش HHI گروه فعالیت کد صنعت زمانرسیدن به دامنه رقابت افزایش رفاهاجتماعی )میلیون ریال( %کاهش رفاهسالیانه 17 24 24 28 16 50 28 25 39 14 45 18 63 70 24 11 73 37 17 17 18 134205876 160795 1035658 2075165 6859001 1481621 515696 734717 1871471 1743369 2905515 2020432 5170420 2846815 2838094 3471023 692431-374036 946854 537679 47612111 227969 61171 13 23 56 373 52 16 54 30 51 89 213 107 332 202 604 106 61 168 153 120 84 24 19 8 12 10 23 4 10 11 5 24 3 12 3 0 1 7 35 1 6 20 14 17 2422 2423 2424 2430 2511 2520 2612 2694 2698 2722 2723 2812 2913 3120 3140 3150 3230 3311 3312 3410 3592 3699 الستيک و پالستيک کانیهاي غير فلزي فلزات اساسی فلزي ماشينآالت سایر ماشينآالت طبقه بندي نشده در جاي دیگر وسایلارتباطی ابزار پزشکی دقيق ساعت... وسایل نقليه تریلر نيمتریلر سایر وسایل حمل و نقل مبلمان جمع * الزم به یادآوري است در این جدول تنها به نام گروههاي صنایع در سطح کدهاي دورقمی بسنده شده است. نام صنایع در سطح کدهاي چهاررقمی از پایگاه دادهاي مرکز آمار ایران قابل مشاهده است.

1374 1375 1376 1377 1378 1379 1380 1381 1382 1383 1384 1385 1386 1387 1388 1389 1390 1391 1392 1393 1394 1395 1396 1397 1398 1399 1400 1401 1402 1403 1404 1405 310 مجله علمی- پژوهشی سياستگذاري اقتصادي سال ششم شماره دوازدهم پایيز و زمستان 3131 نمودار 3: چند نمونه از روند تعدیل ساختار صنعت 700 600 3202 500 400 300 200 100 0 1374 1375 1376 1377 1378 1379 1380 1381 1382 1383 1384 1385 1386 1387 Real-HHI Forecast-HHI 900 800 700 3232 600 500 400 300 200 100 0 1374 1375 1376 1377 1378 1379 1380 1381 1382 1383 1384 1385 Real-HHI Forecast-HHI 3000 2500 5053 2000 1500 1000 500 0 Real-HHI Forecast-HHI نمودار 3 )ادامه(: چند نمونه از روند تعدیل ساختار صنعت

عقود اسالمی تعميق مالی و رشد اقتصادي 312 5000 4500 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 5533 1374 1375 1376 1377 1378 1379 1380 1381 1382 1383 1384 1385 1386 1387 1388 Real-HHI Forecast-HHI 3000 2500 1354 2000 1500 1000 500 0 1374 1375 1376 1377 1378 1379 1380 1381 1382 1383 1384 Real-HHI Forecast-HHI 3500 3000 1535 2500 2000 1500 1000 500 0 1374 1375 1376 1377 1378 1379 1380 1381 1382 1383 1384 1385 1386 1387 1388 1389 1390 Real-HHI Forecast-HHI در مجموع و با در نظر گرفتن مجموع 04 صنعت مورد بررسی که کمتر از 14 درصد از کل صنایع توليدي ایران را تشکيل میدهند در صورت داشتن روندي تعدیلی در 33 سال مورد بررسی ميزان

311 مجله علمی- پژوهشی سياستگذاري اقتصادي سال ششم شماره دوازدهم پایيز و زمستان 3131 کل رفاهی که میتوانست به جامعه اضافه گردد بيش از 134205876 ميليون ریال خواهد بود. به عبارتی ساليانه حدود دوازده هزار ميليارد ریال رفاهی خواهد بود که به جامعه اضافه میگردد. در این ميان صنایع 5535 3232 1304 1133 و 5331 پنج صنعت با بيشترین رفاه از دست رفته هستند. 7- جمعبندی و نتیجهگیری بازارها در بخشها و فعاليتهاي اقتصادي از ساختار رقابت کامل )ساختاري ایدهآل اما غير قابل دسترس( تا انحصار خالص طبقهبندي میشوند و نظامهاي قيمتگذاري متفاوت محصوالت و خدمات و در پی آن هزینههاي اجتماعی از مهمترین نتایج تمایز ساختارهاي موجود با ساختار رقابت کامل است. بر این اساس مطالعات متعددي کوشيدهاند با بررسی و تعيين ساختار بازار در هر بخش یا فعاليت اقتصادي هزینههاي ساختارهاي غير رقابتی و در پی آن رفاه از دست رفته جامعه را برآورد نمایند. با این وجود و در ميان مطالعات موجود کمتر مطالعهاي به بررسی راههاي کاهش و تعدیل چنين هزینههایی پرداخته است. در این مقاله با توجه به مثبت بودن رابطه ميان ساختار صنعت و ميزان رفاه از دست رفته سعی شده است تا با تعدیل روند ساختار صنعت با توجه به رفتارهاي گذشته به عنوان متغير کنترل مسيري براي کاهش و تعدیل ميزان رفاه اجماعی به عنوان متغير وضعی ارائه شود. بر اساس آمارهاي ارائه شده از سوي مرکز آمار ایران از 313 صنعت توليدي طی سالهاي 3110 تا 04 3130 صنعت که در طی این دوره روند کاهشی را اگرچه با نوسان تجربه نمودهاند براي تعدیل ساختار انتخاب گردیدهاند. یافتههاي به دست آمده براي هر صنعت زمان رسيدن به دامنه رقابت در سالهاي پس از 3130 ميزان کاهش تمرکز ساليانه ميزان رفاه عایدي به جامعه در صورت داشتن روند تعدیلی در ساختار صنعت و نهایتا ميزان کاهش ساليانه رفاه از دست رفته را تعيين نموده است.نتایج این بررسی نشان داده است از مجموع 04 صنعت مورد بررسی که کمتر از 14 درصد از کل صنایع توليدي ایران را تشکيل میدهند در صورت وجود روندي تعدیلی در 33 سال مورد بررسی ميزان افزایش رفاه ممکن در جامعه بيش از یک ميليون و سيصد هزار ميليارد ریال بوده است. این ميزان معادل 35 هزار ميليارد ریال رفاه اجتماعی اضافی در هر سال است. بر این اساسو با تحقق شرایط رقابت کامل میتوان رفاه اجتماعی جامعه را به شدت افزایش داد. از نظر سياستگذاري اقتصادي این یافته نمایانگر توانایی افزایش رفاه نه با سرمایهگذاريهاي جدید بلکه با تحقق بيشتر شرایط رقابت کامل است.

عقود اسالمی تعميق مالی و رشد اقتصادي 311 منابع و مآخذ الف: منابع و مآخذ فارسی خداداد کاشی فرهاد ) 3134 (."برآورد هزینههاي اجتماعی انحصار در بخش صنعت ایران".پژوهشنامه بازرگانی 53(5 (: 331 31. شهبازي حبيب و همکاران ) 3133 (."برآورد رفاه از دست رفته ناشی از وجود انحصار در صنعت توليد شير ایران".اقتصاد کشاورزي و توسعه 12(71 (: 21 13. شهيکیتاش محمدنبی. و فيوضی نسيم ) 3133 (."برآورد هزینه رفاهی ناشی از انحصار مؤثر در صنعت بيمه ایران".فصلنامه پژوهشهاي اقتصادي ایران 13(71 (: 322 311..3.5.1 ب: منابع و مآخذ التین 1. Bergson, A. (1973)."On Monopoly Welfare Losses".American Economic Review63: 853 870. 2. Bhuyan, S. and R.A. Lopez. (1998)."What Determines Welfare Losses from Oligopoly Power in the Food and Tobacco Industries?".Agricultural and Resource Economic Review. 3. Cowling, K. and D. Mueller. (1978)."The Social Costs of Monopoly Power".The Economic Journal88(352): 727-748. 4. Cowling, K. and D. Mueller. (1981)."The Social Costs of Monopoly Power Revisited".The Economic Journal91(363): 721-725. 5. Dickson, V. A. (2005). "Price-Cost Margins, Prices and Concentration in US Manufacturing: a Panel Study". Applied Economics Letters12(2): 79-83. 6. Harberger, Arnold C. (1954)."Monopoly and Resource Allocation".The American Economic Review44(2): 77-87. 7. Hotelling, H. (1938)."The General Welfare in Relation to Problems of Taxation and of Railway and Utility Rates".Econometrica6(3): 242-269. 8. Kamerschen, D. (1966)."An Estimation of the Welfare Losses from Monopoly in the American Economy".Western Economic Journal4: 221 236. 9. Littelchild, S. C. (1981)."Misleading Calculations of the Social Costs of Monopoly Power". The Economic Journal91(362): 348-363.

313 مجله علمی- پژوهشی سياستگذاري اقتصادي سال ششم شماره دوازدهم پایيز و زمستان 3131 10. Masson, Robert T. and Joseph Shaanan (1984). "Social Costs of Oligopoly and the Value of Competition". The Economic Journal94 (375): 520-535. 11. Peterson Everett, B. and J. M. Connor (1995). "A Comparison of Oligopoly Welfare Loss Estimates for U.S. Food Manufacturing"American Journal of Agricultural Economics 77: 300-308. 12. Posner, R. (1975)."The Social Cost of Monopoly and Regulation".Journal of political Economy83(4): 807-828. 13. Scherer, F. (1970).Industrial Market Structure and Economic Performance, Chicago: Rand McNally. 14. Schwartzman, D. (1960)."The Burden of Monopoly". Journal of Political Economy68: 627 630. 15. Shepherd, R. (1972)."The Social Welfare Loss Due to Monopoly: Comment".Southern Economic Journal38: 421 424. 16. Stigler, G. (1956)."The Statistics of Monopoly and Merger".Journal of Political Economy64: 33 40. 17. Worcester, D., Jr. (1973)."New Estimates of the Welfare Loss to Monopoly".Southern Economic Journal40: 234 245.